استاد بروجردی چگونه با عقل و روش های عقلی خدا را اثبات می کنند؟

در پاسخ به پرسشی از آقای بروجردی، کاشف توحید بدون مرز، مبنی بر این که چگونه با عقل و روش های عقلی می توان خدا را اثبات نمود، آقای بروجردی به شرح زیر پاسخ داده است:

ابتدا باید از پرسش کننده سوال کرد که عقل را تشریح کند! یعنی از نظر پرسش کننده، عقل چیست؟
عقل وجه تمایز بین دیوانه و یک آدم معمولی است؛ این تفسیر معمولی از عقل است.
آیا محدوده فعالیت عقل همین است؟ آیا سیاست جاری در تقویم بشر منبعث از عقل نیست؟ آیا سیاسیون در طول تاریخ بشریت، خیانت نکردند؟ چپاول نکردند؟ سیاه نمایی نکردند؟
اول مواضع عقل را اثبات کنید! ما می خواهیم به وسیله عقل، یک قدرت پنهان ماورایی را شناسایی کنیم، ابتدا ما باید در محدوده عقل بحث کنیم.
شما به من بگویید که آیا عقل برای خود شما ناجی است؟ آیا عقل در تقاطع زندگی همیشه به داد شما رسیده است؟ آیا عقلانیت، همواره شما را از افتادن در چاه‌ها، چالش‌ها، چاله‌ها، دره‌ها یاری کرده و نجات داده است؟ قطعا نمی‌گویید که جواب مثبت است! چون هر چند می توان گفت همه انسان‌ها به طرق مختلف در طول زندگی خود و به کَرات نشیب و فراز دارند، ولی این طور نیست که با وجود عقل اصلا خطری نبوده، بلکه انسان ها همواره دچار معضلات، مبهمات و خطرات شده اند. حال پرسش این است که عقل کجا بوده تا به فریادشان برسد؟
اگر بگوییم که خود عقل ترازو است، پس اکنون ما می‌خواهیم به وسیله شاقول عقل ببینیم خدا کجاست؟ خدا چیست؟ خب اول ببینیم این ستون قابل اعتماد هست که به آن تکیه بدهیم؟ تمام آنهایی که خونریزی‌های عظیم در جهان راه انداختند، همه از عقلا بودند. یعنی اگر شما بگویید که هیتلر بی‌عقل بوده، قطعا حرف خنده‌داری زده‌اید. عاقل همه را کنار می‌زند و خودش با استفاده از شگرد زیرکی، سیاست و زرنگی بالا می‌رود! تمام آنهایی که به مدارج عالی در زر و زور و تزویر رسیدند، عقلا بودند. چون آدم‌های پخمه، ساده، ابله و نادان و درپیتی هرگز بالا نمی‌روند! پس همه مشکلات از سر همین عقلا است؛ ملت‌ها را خرید و فروش می‌کنند، برده‌داری راه می‌اندازند، حاکمیت ها را قبضه می‌کنند. بنابراین دانستن همین مقدار برای معرفی عقل و کارنامه عقلانیت بس است.
اما در مورد این که ما خدا را چگونه اثبات می کنیم، باید ببینید ما در یک خانه‌ایی زندگی می‌کنیم که عمر آن هزاران سال است. خانه ای که اسم آن دین است، منظور دیانت و مذهب در هر شکل آن مانند مسیحیت، یهودیت، اسلام، زرتشتی ، بودایسم، هر چه که باشد. این ساختمان نه ورودش به درد خورد، نه خروجش، نه دالانش، نه اتاق خوابش، نه هالش، نه بالکنش، نه ستونش، نه سقفش، نه سطحش، هیچ چیز آن به درد نخورد. به این دلیل که هر چه ادیان گفتند، همیشه غیر قابل اجرا و غیر قابل به کرسی نشاندن بوده است. همانند وعده‌هایی که انبیاء دادند که این را انجام بدهید که یک شکل آن در دعا است، یک بعد آن در فرمول‌های اعتقادی است که البته هیچ کدام به ثمر نرسید.
ما آمده ایم و این خانه را خراب کردیم که جای آن یک خانه نو بسازیم و ادعا هم نکردیم که ما خدا را، آن خدایی که واقعیت رهبری عالم هستی است را پیدا کردیم. بلکه فقط می‌دانیم این پروردگاری که ادیان معرفی کردند در حد و قد و وزن و اندازه کره زمین است، حالا شما به من بگو کره زمین چند درصد از هستی است؟ هیچ! اصلا هیچ! اصلا درصدی ندارد! کره زمین کجاست؟ کره زمین چیست؟ چطور شد آن عظمت بیکران آمده و برای اهالی کره زمین در هر مقطعی شریعت و مناسک دینی وضع کرده است؟ که این کار را بکن چون خوب است یا آن کار را نکن چون بد است!
شما این‌ دلایل را کنار هم بگذارید و به یک نتیجه‌گیری می‌رسید. ولی من هنوز دارم حرکت می‌کنم، یعنی من به نقطه نتیجه‌گیری نرسیدم، من به مقصد نرسیدم، من فقط می دانم که تا به حال سر ما و سر آباء و اجدادمان در همه ادیان و مذاهب کلاه رفته است! آنچه که به ما تحت عنوان الوهیّت و الهیات گفتند، درست نبوده، سایه بوده، مجاز بوده و شوخی بوده است. الان داریم می‌رویم که پیدایش کنیم و امیدواریم که پیدایش کنیم. چون خود او، همان قدرت مطلق گیتی‌ساز که ما را یاری کرد تا بدانیم هر آنچه که داریم پوچ است، پس همان هم ما را یاری می‌کند تا همه چیز را بفهمیم.
بروجردی، کاشف توحید بدون مرز